Het Joods Lyceum in het kort

Over het Joods Lyceum en zijn leerlingen kan een boek worden geschreven. Misschien doe ik dat nog eens. Een boek over de ervaringen van de tieners van deze school, van het begin tot het eind. Een boek waarin de tijden over elkaar heen schuiven: terwijl de leerlingen van het Joods Lyceum nog onwetend in de klas zaten, waren ijverige ambtenaren al bezig met het uittypen van hun namen. Terwijl de leerlingen zich verheugden op een middagje ijsvrij, werd op de Wannsee-conferentie vergaderd over hun lot. Terwijl Carry nog een laatste keer naar school ging, was haar vriend Max al vergast. In de woorden van Jacques Presser, docent aan het Joods Lyceum in Amsterdam:

Alleen al hun aller ervaringen zouden misschien een klein boek wettigen; het is al meer in deze bladzijden uitgesproken. Misschien wordt het nog eens geschreven, al is het hem nog niet duidelijk, hoe. Het moet door iemand gebeuren, die niet alleen het met effect geladen detail verwerken kan, maar ook, vooral ook het gewone, het platvloers-alledaagse. (…) Misschien schrijft iemand toch nog eens dat kleine boek. Over de Joodse kinderen van toen.

Jacques Presser, Ondergang

De eerste zin weet ik al: Het begon met een brief. Maar eerst komt er een online museum over de geschiedenis van het Joods Lyceum. Hieronder staat de geschiedenis van deze oorlogsschool heel in het kort: de oprichting van de school, de gebouwen en locaties, algemene informatie over leerlingenpopulatie, en iets over het schoolleven en de deportaties.

Lees meer: Oprichting, gebouw, locatie, leerlingen, deportaties
lees meer

Oproep aan (oud-) Rotterdammers

Heeft u herinneringen aan Joodse oorlogsslachtoffers?

Stichting Sanderling doet onderzoek naar de leerlingen van het Joods Lyceum, en ook een beetje naar leerlingen van andere Joodse scholen in Rotterdam. Daarom is de stichting op zoek naar: 

  • Rotterdamse klassenfoto’s, maar alleen uit de jaren 1926-1942
  • Herinneringen aan Joodse oorlogsslachtoffers uit Rotterdam
  • Rotterdamse poëziealbums, maar alleen uit de jaren 1926-1942
  • Verhalen over Joodse klasgenootjes die ineens van school moesten
  • Rotterdammers die tussen 1920 en 1930 geboren zijn en zich Joodse mensen uit die tijd herinneren.

Heeft u informatie die het project verder kan helpen? Neem dan contact op met Anne van Stichting Sanderling. Elke snipper informatie kan belangrijk zijn. Stichting Sanderling gaat zorgvuldig om met de informatie, met respect voor de betrokkenen en nabestaanden.

Ja, ik weet misschien iets wat kan helpen

Weet u iets wat belangrijk kan zijn? Klik dan op de knop hieronder en geef het door aan Stichting Sanderling. U krijgt altijd antwoord.

(Elk snippertje informatie kan waardevol zijn. Twijfelt u? Gewoon mailen.)

lees meer

Nieuw project: Het Vergeten Lyceum

De omgeving van de Speelmanstraat in zomer 1940. In het donkere gebouw links zou in 1942 het Joods Lyceum worden gehuisvest. Oud-leerling Arthur Trijbits: “Een oud, mistroostig schoolgebouw dat was blijven staan in een weggebombardeerde wijk”.

Een eigentijds, educatief online museum over een vergeten oorlogsschool in Rotterdam, het Joods Lyceum Rotterdam (1941-1943).

Toen Joodse leerlingen na de zomervakantie van 1941 niet mochten terugkeren naar hun eigen openbare scholen, richtte de gemeente Rotterdam Joodse scholen voor hen op. Een van die scholen was het Joods Lyceum. Op deze school zaten ten minste 150 Joodse tieners uit Rotterdam en omstreken. Velen van hen zouden de oorlog niet overleven. 

Het Vergeten Lyceum is een educatief project, gericht op leerlingen van middelbare scholen in Rotterdam en omstreken. Niets brengt de oorlog zo dichtbij als de eigen stad en de eigen leeftijdsgroep. Het Vergeten Lyceum biedt leerlingen van nu via persoonlijke levensverhalen van tieners van toen een ingang tot historische kennis over de Holocaust en Rotterdam tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het verhaal van het Joods Lyceum laat zien wat de ultieme consequentie is van denken in ‘wij’ en ‘zij’. Wat begint met het uitsluiten van mensen – omdat ze een andere huidskleur hebben, een andere geaardheid, een ander geloof, een andere culturele achtergrond – kan eindigen met gedwongen segregatie, isolatie, deportatie en vernietiging. 

Met het project Het Vergeten Lyceum wil Stichting Sanderling de waarde van rechtstaat en democratie benadrukken, de gevaren belichten van fake news en propaganda, meer waardering kweken voor diversiteit en leerlingen stimuleren om zich in te leven in anderen. Daarnaast wil de stichting de kennis over Jodenvervolging en Holocaust vergroten. Ten slotte wil de stichting het verhaal van het Joods Lyceum uit de vergetelheid halen, de leerlingen van het Rotterdamse Joods Lyceum een naam en een gezicht geven, en hun verhalen naar de leerlingen van nu brengen. 

Stichting Sanderling wil dit doen via een interactief, online museum. Een online tentoonstelling heeft als voordeel dat een groot publiek kan worden bereikt en dat de opzet goed aansluit bij de wijze waarop met name jongeren informatie en verdieping zoeken. De tentoonstelling is een soort digitaal magazine met afwisselende presentatievormen en interactieve kaarten en beelden. Leerlingen worden uitgedaagd om steeds nieuwe lagen te ontdekken, van klein naar groot. Van Het Vergeten Lyceum naar het Rotterdam van 1940-1945, van de vergeten Joodse leerlingen naar de Jodenvervolging in het algemeen. Zo wordt het Joods Lyceum in een ruimere context geplaatst.

Als onderdeel van het project wordt een waaier aan lesbrieven en lesideeën ontwikkeld. Docenten kunnen deze educatiemogelijkheden inzetten rondom de landelijke Dodenherdenking of tijdens reguliere lessen Nederlands, geschiedenis, filosofie of burgerschapsvorming. De eerste opdrachten zullen in de loop van 2024 worden ontwikkeld. In veel opdrachten werken de leerlingen met authentieke, primaire bronnen. Dit maakt de opdrachten levensecht en betekenisvol, passend bij een constructivistische aanpak. Al het educatiemateriaal komt straks op de website te staan en kan gratis worden gedownload.

Bij de foto: Foto uit augustus 1940 van ‘de puin’ in Rotterdam, gezien vanaf de Oostzeedijk in noordelijke richting. In het schoolgebouw links zou in 1941 het Joods Lyceum worden gevestigd. Het puin was toen grotendeels geruimd. In de woorden van een oud-leerling: “Het gebouw lag midden in de kale, platbombardeerde vlakte van Rotterdam.”
Bron foto: Beeldbank Stadsarchief Rotterdam, 1989-2189.

lees meer

Op zoek naar de leerlingen van het Joods Lyceum

Toen de Joodse leerlingen na de zomervakantie van 1941 niet mochten terugkeren naar hun eigen school, richtte de gemeente Rotterdam Joodse scholen voor hen op. Een van die scholen was het Joods Lyceum in Kralingen. In maart 1942 zaten er 150 leerlingen op deze school. Zij kwamen niet alleen van Rotterdamse scholen, maar van scholen uit de wijde omgeving: Dordrecht, Sliedrecht, Gorinchem, Oud-Beijerland en Gouda. 

Stichting Sanderling probeert alle 150 leerlingen van het Joods Lyceum te achterhalen. Hiervoor raadpleegt Anne Schram Ouweneel dagboeken, leerlingenadministraties van Rotterdamse scholen en andere publicaties, bronnen en archieven. Van elke leerling zoekt zij foto’s, verhalen en anekdotes, hoe summier ook. Alles helpt om een beeld te krijgen van wie hij of zij was. Een hobby. Een uitspraak.

Uiteindelijk moet dit onderzoek leiden tot een educatieve website waarop de leerlingen van het Joods Lyceum een plaats krijgen, speciaal voor Rotterdamse middelbare scholieren. Niets brengt de oorlog zo dichtbij als de eigen leeftijdsgenoten in de eigen stad.

Lees meer: Namen gezocht bij klassenfoto Joods Lyceum
lees meer