“Eerst hadden deze Joodse tieners hun vertrouwde schoolomgeving moeten verlaten. Toen mochten ze niet meer naar de bioscoop, naar het strand, naar zwembaden, parken, bibliotheken. En het net sloot zich steeds meer. In januari 1942 kregen ze een J in hun persoonsbewijs gestempeld. Vanaf 3 mei moesten ze de gele davidsster dragen. Vanaf half juni mochten ze niet meer ‘kanoën, roeien, zwemmen en vissen’, zoals Esther schreef in haar dagboek. En een maand later begonnen de deportaties.”
Onlangs interviewde Biografieportaal Anne Schram Ouweneel over het nieuwe project van Stichting Sanderling, Het Vergeten Lyceum. Op de dag van de Dodenherdenking kwam het interview online. Het project vertelt de verhalen van de leerlingen van het Joods Lyceum in Rotterdam, een school die slechts anderhalf jaar bestond, van 1941 tot 1943. Op deze school zaten 150 Joodse tieners uit Rotterdam en omstreken. Velen van hen hebben de oorlog niet overleefd.
Jongeren en de Holocaust
Het project Het Vergeten Lyceum brengt deze verhalen naar tieners van nu. Niets brengt de Holocaust zo dichtbij als de eigen stad en jongeren uit de eigen leeftijdsgroep. Uit een recente enquête van de internationale organisatie Claims Conference bleek onlangs dat de kennis van Nederlandse jongeren over de Holocaust niet bijster groot is. Bijna een kwart van de Nederlandse jongeren geboren tussen 1980 en 2012 denkt dat de Holocaust een mythe is (6 procent) of vindt dat het aantal Joden dat vermoord is ‘sterk overdreven’ wordt (17 procent).
Schram Ouweneel: “Dat is een van de redenen waarom deze verhalen verteld moeten worden. Uit hetzelfde onderzoek bleek trouwens ook dat scholieren wel degelijk geïnteresseerd zijn. Dat geldt ook voor de leerlingen met wie ik te maken heb. Ik ben betrokken bij de dodenherdenking op het Erasmiaans en daar is het doodstil als iemand over de Holocaust komt vertellen.”
Haar ervaring is dat de interesse groeit als de geschiedenis dichtbij komt. “Een leerling van het Erasmiaans deed onderzoek naar een Joodse oud-leerling die tijdens de Tweede Wereldoorlog vermoord is, Louis Sigismond Asch. Zij kwam erachter dat hij bij haar om de hoek had gewoond. Je zag het kippenvel ontstaan. Veel straten en panden waar deze leerlingen woonden, zijn er nog steeds. Dan wordt het persoonlijker: de eigen stad, de eigen straat, de eigen leeftijdsgenoten. Jongeren die ook huiswerk maakten, die studeerden, verliefd werden en zich zorgen maakten. Dan komt de oorlog ineens dichtbij.”
Interview met Anne Schram Ouweneel voor Biografieportaal
Leerlingen van het Joods Lyceum
Inmiddels weet Schram van 83 Joodse tieners met zekerheid dat zij op het Joods Lyceum zaten. Van deze 83 tieners zijn er 31 omgebracht in Auschwitz, 14 in Sobibor en 7 in andere kampen. Van twee van deze 83 leerlingen is nog niet met zekerheid bekend of zij de oorlog overleefden. Het relatief hoge aantal overlevenden – 29 van de 83 leerlingen die nu bekend zijn – geeft echter een vertekend beeld, geeft Schram aan, omdat de identiteit van de leerlingen die de oorlog overleefden makkelijker te achterhalen is. Velen van hen werden immers na de oorlog geïnterviewd, werkten mee aan ooggetuigenprogramma’s, schreven hun herinneringen op of vertelden hun verhaal als gastspreker. Schram hanteert ook een lijst met lyceum- of gymnasiumleerlingen van wie aannemelijk is dat zij op het Joods Lyceum zaten. Onder deze 33 leerlingen zijn maar 5 overlevenden.
Een van de leerlingen die de oorlog konden navertellen is Arthur Trijbits. Trijbits heeft, zo stelt Schram, heel veel betekend voor dit project. “Zijn naam mag in dit stuk niet ontbreken. Arthur was mijn levenslijn naar het verleden. Hij hielp me om leerlingen te identificeren op foto’s, dacht met me mee en adviseerde me als ik hem om raad vroeg. Als ik nieuwe informatie ontdekte, kon ik dat met hem delen. Ik kan onmogelijk in woorden vatten wat dit voor me betekende. Als ik het toch probeer, dan is het overheersende gevoel dat ik niet alleen was. Ik ben er nog niet helemaal overheen dat hij er niet meer is.”
Arthur Trijbits is in januari 2023 overleden. Hij is 96 jaar geworden.
Interview met Anne Schram Ouweneel voor Biografieportaal